Vallja

 "Vallja" (Reigen - n origjinalin gjermanisht) sht nj nga veprat m t famshme provokative me tem sensuale. Arthur Schnitzler e shkroi n vitin 1897 dhe brenda erekut t par t shekullit t njzet u prkthye thuajse n t gjitha gjuht e mdha t bots.

Drama shfaq moralin seksual dhe ideologjin klasore t kohs, prmes takimeve t njpasnjshme erotike mes t personazheve, q shfaqen para ose pas nj takimi seksual. Me personazhe nga t gjitha nivelet e shoqris, drama ofron nj pasqyr t vrtet sociale, ku kontakti seksual i kalon kufijt e klass. E botuar fillimisht privatisht, n vitin 1900, vepra u vu n sken pr her t par n vitin 1920 dhe shkaktoi skandal dhe reagime t forta. Dy titujt e shfaqjes: "Reigen" n gjermanisht dhe "La Ronde" n frngjisht, i referohen nj valleje rreth e qark, q gjendet n thuajse gjith popujt evropian.

Drama u shtyp pr her t par n ve 200 kopje, q u shprndan dorazi mes miqsh. N vitin 1903, botimi i par publik n gjuhn gjermane doli n Vjen dhe shiti rreth 40,000 kopje. Skandali q pasoi, solli censurimin dhe ndalimin nj vit m von. M 1908-n u ribotua me mundim n Gjermani dhe m 1912-n u prkthye n frngjisht, m 1920-n n anglisht dhe m 1923-shin n holandisht.

Drama u shfaq pr her t par n teatr m 23 dhjetor 1920, n Berlin, dhe m 1 shkurt 1921 n Vjen. Nj prodhim i paautorizuar ish vn n sken m hert n Budapest, m 1912-n. Shfaqja shkaktoi reagime t dhunshme, shpeshher masive. Schnitzler u sulmua moralisht e fizikisht n nj fushat tipike antisemite. Shtypi i kohs e konsideronte nj pornograf hebre dhe protesta ndaj veprs u njoh si "skandali Reigen".

Megjithat, drama u plqye gjersisht dhe nuk e humbi publikun, sidomos n Rusi, ekosllovaki dhe veanrisht n Franc, ku u prshtat dy her pr kineman, n vitin 1950 dhe 1964. M 1982-shin, pesdhjet vjet pas vdekjes s Arthur Schnitzler, djali i tij, Heinrich Schnitzler, autorizoi shfaqen e drams n gjuhn gjermane.

N vitin 1922, psikologu i madh, Frojdi, i shkruante autorit me elozhe e vlersime tepr t larta.

Shfaqja zhvillohet n vitet 1890 n Vjen. Struktura dramatike prbhet nga dhjet skena t ndrlidhura midis ifteve t t dashuruarve apo predatorve seksual. Secili nga dhjet personazhet shfaqet n dy skena t njpasnjshme, ku skena e fundit sheh Laviren q sht dhe n t parn, duke mbyllur kshtu "vallen".

Ky botim vjen i shqipruar me aq delikates nga Loreta Schillock dhe redaktim nga Dritan Kii.